Jezički identitet je kompleksan pojam koji obuhvata povezanost između jezika i samosvjesti pojedinca, ali i kolektivne pripadnosti grupi. Jezik nije samo sredstvo komunikacije; on je ključni element koji oblikuje našu percepciju svijeta, kulturu i međuljudske odnose. U svakodnevnom životu, on služi kao ogledalo naših iskustava, porijekla i vrijednosti.
Elementi jezičkog identiteta
Jezički identitet se sastoji od niza međusobno povezanih elemenata. Prvo i osnovno, jezik kojim govorimo je temelj jezičkog identiteta. U Crnoj Gori, četiri zvanična jezika – crnogorski, srpski, bosanski i hrvatski – simbolizuju bogatstvo i raznolikost jezičke zajednice. Iako ovi jezici dijele zajedničku osnovu, svaki od njih nosi specifične kulturne, političke i istorijske konotacije. U tom smislu, jezik postaje više od pukog sredstva komunikacije – on postaje simbol pripadnosti određenoj etničkoj, nacionalnoj ili vjerskoj grupi.
Drugi važan element je dijalekt i sociolekt. Dijalekti često odražavaju geografske, ali i socijalne granice unutar jedne zajednice. U Crnoj Gori, postoje različiti dijalekti kao što su zetsko-sandžački, istočnohercegovački, ali i specifični govori određenih gradova i regija. Oni su često nosioci lokalnih kulturnih karakteristika i identiteta. Sociolekt, s druge strane, odnosi se na varijante jezika koje koriste različite socijalne grupe, bilo da su te razlike klasne, obrazovne ili generacijske.
Treći element jezičkog identiteta je upotreba jezika u javnoj i privatnoj sferi. Na primjer, jezik koji koristimo kod kuće može se razlikovati od jezika koji koristimo na poslu ili u školi.
Pored toga, jezički identitet oblikuje i književnost, mediji i obrazovanje. Kroz medije i literaturu, ljudi dolaze u kontakt s različitim jezičkim normama i standardima, što direktno utiče na njihovu percepciju jezika. Obrazovni sistem u Crnoj Gori takođe igra ključnu ulogu, jer kroz njega dolazi do institucionalizacije određenih jezičkih pravila i normi.
Oblikovanje jezičkog identiteta
Jezički identitet se ne formira izolovano – on je rezultat složenih društvenih, političkih i kulturnih procesa. U Crnoj Gori, istorijski tokovi su igrali ključnu ulogu u oblikovanju jezičkog identiteta njenih građana. Tokom perioda Jugoslavije, srpskohrvatski jezik bio je dominantan, a crnogorski jezik se nije prepoznavao kao zaseban entitet. Nakon raspada Jugoslavije i sticanja nezavisnosti Crne Gore 2006. godine, crnogorski jezik je postao zvaničan jezik zemlje, što je izazvalo nove rasprave o jezičkom identitetu.
Političke promjene, poput sticanja nezavisnosti, promijenile su način na koji građani Crne Gore doživljavaju svoj jezik i jezički identitet. Crnogorski jezik je počeo da se institucionalizuje, ali pitanje jezičkog identiteta ostalo je i dalje veoma polarizovano. Neki građani se identifikuju s crnogorskim jezikom, dok drugi zadržavaju snažnu povezanost sa srpskim jezikom, što reflektuje višestruku jezičku i kulturnu pripadnost u zemlji.
Osim politike, obrazovanje igra ključnu ulogu u oblikovanju jezičkog identiteta. Kroz obrazovni sistem, djeca uče zvanične norme jezika, ali i stiču svijest o jezičkim varijacijama koje postoje u njihovoj sredini. Takođe, kroz nastavni plan i program promovišu se određeni književni kanoni i standardi koji dodatno utiču na jezičku percepciju.
Prepoznavanje jezičkog identiteta
Prepoznavanje jezičkog identiteta u Crnoj Gori je proces koji je duboko povezan s kolektivnom i individualnom percepcijom jezika. On se prepoznaje kroz formalne i neformalne interakcije, bilo u školi, na radnom mjestu ili u svakodnevnom životu. Upotreba određenog jezika ili dijalekta često otkriva pripadnost određenoj društvenoj grupi.
Mediji i popularna kultura takođe igraju ulogu u prepoznavanju jezičkog identiteta. Kroz medijske sadržaje, ljudi dolaze u kontakt sa standardnim i nestandardnim oblicima jezika, što utiče na njihovu percepciju jezika kao simbola identiteta.
U zaključku, jezički identitet u Crnoj Gori je složen i dinamičan koncept. On se sastoji od jezika, dijalekta, sociolekta, književnosti, obrazovanja i medija, a oblikuje se kroz istorijske, političke i kulturne procese. Prepoznaje se kroz svakodnevnu upotrebu jezika i društvenu interakciju, pri čemu je jezik mnogo više od sredstva komunikacije – on je simbol pripadnosti i identiteta.
Projekat podržan od strane Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava